Λιβύη - Κρήτη: Η Ελλάδα σε ρόλο σταθεροποιητή
Σε μια ιδιαίτερα τεταμένη συγκυρία για την Ανατολική Μεσόγειο, η Αθήνα βρίσκεται αντιμέτωπη με μια νέα κρίση στις σχέσεις της με τη Λιβύη, ύστερα από την επιθετική ανακοίνωση της μεταβατικής κυβέρνησης της Τρίπολης, η οποία κατηγορεί ευθέως την Ελλάδα για παραβίαση κυριαρχικών της δικαιωμάτων. Η αντίδραση ήρθε ως απάντηση στη διεθνή πρόσκληση που δημοσίευσε η Ε.Ε., για την εκμετάλλευση υδρογονανθράκων σε θαλάσσιες περιοχές νοτίως της Κρήτης – περιοχές που η Λιβύη διεκδικεί βάσει του αμφισβητούμενου τουρκολιβυκού μνημονίου του 2019. Η ανακοίνωση αυτή, η οποία επαναφέρει στο προσκήνιο το επίμαχο σύμφωνο Άγκυρας–Τρίπολης, έρχεται σε ιδιαίτερα ευαίσθητη στιγμή. Είχαν ήδη δρομολογηθεί επαφές του υπουργού Εξωτερικών Γιώργου Γεραπετρίτη τόσο με την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας στη Δυτική Λιβύη όσο και με τις αρχές της Ανατολικής Λιβύης, υπό τον στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ. Η διπλωματική αποστολή στόχευε στην αποκατάσταση των δεσμών με τη Λιβύη, που είχαν για χρόνια παραμεληθεί, και στην απόκτηση ερεισμάτων και στις δύο πλευρές της διαιρεμένης χώρας.
Ωστόσο, η δημόσια καταγγελία της Τρίπολης ανέτρεψε την προοπτική διαλόγου σε ουδέτερη βάση. Στο ανακοινωθέν γίνεται λόγος για «μονομερείς ενέργειες» από την Ελλάδα, καλώντας σε αναστολή κάθε σχετικής δραστηριότητας «έως ότου υπάρξει νομική συμφωνία συμβατή με το διεθνές δίκαιο». Το μήνυμα συνοδεύτηκε από επισημάνσεις για την ανάγκη μετατροπής της Μεσογείου σε «θάλασσα συνεργασίας και ειρήνης», με την Αθήνα να εκλαμβάνει την παρέμβαση ως σαφή ένδειξη του ότι η Τουρκία έχει επανενεργοποιήσει τον δίαυλο επιρροής της στην περιοχή.
Η επιστροφή της Άγκυρας
Την ίδια ημέρα με τη λιβυκή ανακοίνωση, ο υπουργός Ενέργειας της Λιβύης συναντήθηκε με τον Τούρκο πρέσβη στην Τρίπολη, με επίκεντρο την ενίσχυση της διμερούς ενεργειακής συνεργασίας. Όπως εκτιμάται από διπλωματικές πηγές, η συνάντηση εντάσσεται σε μια συντονισμένη προσπάθεια αναβίωσης του τουρκολιβυκού μνημονίου, το οποίο προβλέπει κοινή εκμετάλλευση θαλασσίων ζωνών που η Ελλάδα θεωρεί μέρος της δικής της υφαλοκρηπίδας. Η ελληνική κυβέρνηση είχε μέχρι πρότινος ερμηνεύσει τη σιγή της Τρίπολης ως σιωπηρή αποδοχή του διεθνούς διαγωνισμού για τα δύο θαλάσσια οικόπεδα νότια της Κρήτης, στα οποία έχει εκδηλώσει ενδιαφέρον η αμερικανική Chevron. Όμως, όπως φαίνεται, η σιωπή αυτή ήταν προσωρινή και τελικά αξιοποιήθηκε από την Τρίπολη ως μοχλός διαπραγμάτευσης – είτε για να πιέσει την Ελλάδα, είτε για να επαναβεβαιώσει την πίστη της στις τουρκικές γεωπολιτικές στοχεύσεις.
Παρά τις προκλήσεις, η Αθήνα επιμένει στον σχεδιασμό της επίσκεψης του Έλληνα ΥΠΕΞ, ευελπιστώντας ότι ο παράλληλος συντονισμός με τις δύο λιβυκές πλευρές μπορεί να αποδώσει. Η επιλογή να διεκδικήσει επαφές τόσο με την κυβέρνηση Ντμπεϊμπά στην Τρίπολη όσο και με τη διοίκηση Χαφτάρ στην Ανατολική Λιβύη, αποτελεί στρατηγική επιλογή που ενέχει κινδύνους αλλά και δυνατότητες. Ωστόσο, η κατάσταση περιπλέκεται περαιτέρω από την ενδεχόμενη αναθεώρηση της στάσης του Χαφτάρ απέναντι στο τουρκολιβυκό μνημόνιο. Πληροφορίες αναφέρουν ότι η Βουλή του Τομπρούκ έχει συγκροτήσει τεχνική επιτροπή για να επανεξετάσει τη συμφωνία, ανοίγοντας το ενδεχόμενο επικύρωσής της, κάτι που μέχρι πρότινος εθεωρείτο απίθανο. Η Ελλάδα είχε επενδύσει πολιτικά στη μη επικύρωση της συμφωνίας από το κοινοβούλιο της Ανατολικής Λιβύης, ως ένδειξη της νομικής αδυναμίας της και ως ισχυρό επιχείρημα στη διεθνή της διπλωματία.
Το θεσμικό όπλο της Χάγης και τα εμπόδια της Τρίπολης
Απέναντι σε αυτό το νέο σκηνικό, η Αθήνα προβάλλει τη δυνατότητα ενός θεσμικού διαλόγου για την οριοθέτηση ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας, με τελικό αποδέκτη –σε περίπτωση αδιεξόδου– το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Το προηγούμενο της Λιβύης, η οποία στο παρελθόν είχε προσφύγει στη Χάγη για διαφορές με Τυνησία και Μάλτα, συνιστά ένα παράδειγμα που η ελληνική πλευρά θα επιθυμούσε να επαναληφθεί. Ωστόσο, η Τρίπολη αρνείται ακόμα και να αναγνωρίσει την ύπαρξη αμφισβητούμενων θαλάσσιων ζωνών, εμμένοντας στην πλήρη κυριαρχία της σε περιοχές που η Ελλάδα θεωρεί ελληνική υφαλοκρηπίδα.
Η ελληνική κυβέρνηση δεν δείχνει διατεθειμένη να υποχωρήσει. Επιμένει στην άσκηση των κυριαρχικών της δικαιωμάτων, με βάση το Διεθνές Δίκαιο και τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, ενώ ταυτόχρονα τονίζει πως η πόρτα του διαλόγου παραμένει ανοιχτή για μια έντιμη και ισότιμη διαπραγμάτευση. Το ζητούμενο, πλέον, είναι η διαχείριση της κατάστασης χωρίς να προκληθεί μεγαλύτερη αστάθεια στη Μεσόγειο, όπου η Τουρκία δείχνει αποφασισμένη να συντηρήσει –αν όχι να ενισχύσει– την επιρροή της. Σε αυτό το περιβάλλον αβεβαιότητας, η Ελλάδα καλείται να ισορροπήσει ανάμεσα στην ανάγκη σταθερότητας, την προστασία των στρατηγικών της συμφερόντων και την αποφυγή τετελεσμένων που θα νομιμοποιούσαν έμμεσα το τουρκολιβυκό μνημόνιο. Η επόμενη περίοδος θα κρίνει εάν η Αθήνα θα μπορέσει να ενισχύσει την παρουσία της στη λιβυκή σκακιέρα ή αν οι ισορροπίες θα ανατραπούν υπέρ των τουρκικών σχεδιασμών.
