Οι επιστήμονες προειδοποιούν: Σε λίγο καιρό θα αρχίσουμε να μιλάμε όπως το ChatGPT -Tι είναι το «delve»
Αν κάποιος παρακολουθήσει σήμερα μια απλή διαδικτυακή συνάντηση ή ένα ακαδημαϊκό βίντεο, είναι πιθανό να ακούσει μια φωνή όχι ανθρώπινη, αλλά «εκπαιδευμένη». Μια φωνή που δεν ανήκει σε έναν ομιλητή, αλλά σε μια κουλτούρα που μεταβάλλεται ταχύτατα υπό την επιρροή της τεχνητής νοημοσύνης. Δεν είναι απλώς θέμα εργαλείων· είναι γλωσσική μετάλλαξη. Λέξεις όπως prowess, tapestry ή delve –γνωστές ως χαρακτηριστικές επιλογές των μοντέλων όπως το ChatGPT– κάνουν όλο και συχνότερα την εμφάνισή τους σε δημόσιες και ιδιωτικές συζητήσεις. Το παράδοξο είναι πως οι λέξεις που κάποτε υποδήλωναν στοχασμό ή ποικιλία, τώρα εκπέμπουν κάτι πιο προβλέψιμο: μια νοητική «προκατασκευή» που φέρει τη σφραγίδα των αλγορίθμων. Ερευνητές του Ινστιτούτου Max Planck παρατήρησαν ότι σε 280.000 βίντεο με επιστημονικό περιεχόμενο, ο τρόπος έκφρασης άλλαξε δραστικά μετά την είσοδο του ChatGPT: όροι όπως «μεθοδικός», «ερευνώ», «έμπειρος» εμφανίζονταν έως και 50% συχνότερα. Η πιο χαρακτηριστική ίσως λέξη ήταν το delve, που, όπως σημειώνουν οι επιστήμονες, μοιάζει πλέον με ένα σημάδι που προδίδει την επίδραση της μηχανής πάνω στον λόγο μας.
Όμως δεν είναι μόνο το λεξιλόγιο που αλλάζει. Το AI ενθαρρύνει μια νέα φόρμα επικοινωνίας: πιο τακτοποιημένη, λιγότερο συναισθηματική, πιο «συμπιεσμένη» σε φόρμες αποδοχής. Ερευνητές διαπιστώνουν πως ο τόνος γίνεται συχνά ουδέτερος και οι προτάσεις πιο προσεκτικές, λιγότερο αυθόρμητες. Η έκφραση μοιάζει να προσαρμόζεται σε αυτό που «περνά» αλγοριθμικά ως σαφές, σωστό, αποδεκτό. Ταυτόχρονα, μελέτη του Πανεπιστημίου Cornell δείχνει πως οι «έξυπνες» απαντήσεις και οι προτάσεις κειμένου αυξάνουν μεν την αίσθηση οικειότητας, αλλά μειώνουν την αυθεντικότητα, ιδίως όταν ο συνομιλητής υποψιάζεται ότι έχει επέμβει AI. Δεν είναι η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης που δημιουργεί δυσπιστία – είναι η αίσθηση απώλειας του προσωπικού, του ανθρώπινου. Όταν λείπει η γλωσσική «ασυμμετρία», οι παύσεις, τα αυθόρμητα λάθη και οι απρόσμενες εκφράσεις, ο λόγος χάνει τη θερμοκρασία του.
Ο καθηγητής Mor Naaman εξηγεί πως η τεχνητή νοημοσύνη συχνά ακυρώνει τα σημάδια που καθιστούν την ανθρώπινη επικοινωνία αναγνωρίσιμη: μικρές πράξεις αυθεντικότητας, λεπτομέρειες προσπάθειας και αναλαμπές προσωπικού ύφους. Από το «Λυπάμαι που είσαι θυμωμένος» στο «Συγγνώμη που ξέσπασα, είναι δύσκολη εβδομάδα» υπάρχει απόσταση – κι αυτή η απόσταση λέει κάτι βαθύ για το ποιοι είμαστε.
Ανησυχία προκαλεί και η διαπίστωση ότι τα μοντέλα ΑΙ φαίνεται να «προτιμούν» την τυποποιημένη αμερικανική αγγλική και να υποβαθμίζουν διαλέκτους ή μη τυπικές μορφές γλώσσας. Αυτό όχι μόνο παραμορφώνει την ποικιλομορφία, αλλά εδραιώνει σιωπηλά την ιδέα πως η αυθεντική φωνή δεν είναι αρκετή αν δεν είναι «ορθή». Όλα αυτά δείχνουν ότι η τεχνητή νοημοσύνη δεν επηρεάζει μόνο το πώς μιλάμε, αλλά και το γιατί μιλάμε έτσι. Ίσως, χωρίς να το καταλάβουμε, να εγκαταλείπουμε σιγά σιγά τα εργαλεία της αυθεντικής επικοινωνίας και να προσαρμοζόμαστε σε μια φόρμα που μας αφαιρεί συναισθηματική εμβάθυνση. Το πιο επικίνδυνο δεν είναι ότι θα μιλάμε όπως το ChatGPT – είναι ότι θα σκεφτόμαστε με τους όρους του. Και το ερώτημα δεν είναι αν η τεχνητή νοημοσύνη θα συνεχίσει να διαμορφώνει τον δημόσιο λόγο· το κάνει ήδη. Το ερώτημα είναι αν θα διεκδικήσουμε πίσω την ελευθερία να κάνουμε λάθη, να είμαστε αδέξιοι, ατελείς, και γι’ αυτό βαθιά ανθρώπινοι. Γιατί μέσα σ’ αυτές τις ασυμμετρίες κρύβεται το ουσιαστικό νόημα της γλώσσας – και της επικοινωνίας που αξίζει να διατηρηθεί.
