Βαλκάνια: Τριάντα χρόνια μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και 22 μετά το τέλος του πολέμου του Κοσσυφοπεδίου, η περιοχή δεν έχει γαληνέψει.
Αν ήθελε κάποιος να ξεκινήσει τυπικά, θα χρησιμοποιούσε το κοινολεκτούμενο, ότι δηλαδή τα Βαλκάνια είναι η πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης. Από εδώ δόθηκε η αφορμή για τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο και εδώ διεξήχθησαν οι τελευταίοι αιματηροί πόλεμοι στην κυρίως Ευρώπη (αν εξαιρέσουμε τις αψιμαχίες της διένεξης Ουκρανίας-Ρωσίας στη λεκάνη του Ντον στις παρυφές των Ουραλίων). Η ένταξη της Ελλάδας, της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση μετακύλισε τις ανησυχίες της διεθνούς κοινότητας στην περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων, μια περιοχή που περιλαμβάνει Αλβανία, τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, το Κόσοβο, το Μαυροβούνιο, τη Βόρεια Μακεδονία και τη Σερβία. Τριάντα χρόνια μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και 22 μετά το τέλος του πολέμου του Κοσσυφοπεδίου, η περιοχή δεν έχει γαληνέψει.
Όλο αυτό το διάστημα τα κράτη αυτά, σε ορισμένα από τα οποία οι πληθυσμιακές επιμειξίες είναι μεγάλες, βρίσκονται εγκλωβισμένα σε ένα στρατηγικό τίποτα, υποκείμενα στις πιέσεις και την προσπάθεια αύξησης επιρροής της Ρωσίας και της Κίνας. Ως μόνη ρεαλιστική λύση μόνιμης ειρήνευσης φαντάζει η ένταξή τους στην ευρωπαϊκή οικογένεια, μια προοπτική που συναντά πολλά προσκόμματα. Ως εκ τούτου οι φαντασιώσεις για μια Μεγάλη Αλβανία, μια Μεγάλη Σερβία ή μια Μεγάλη Κροατία, εξακολουθούν να παραμένουν ζωντανές.
Ένα περίεργο έγγραφο
Ώθηση στις παραπάνω φαντασιώσεις ήρθε να δώσει ένα ανώνυμο κείμενο με τον τίτλο «Δυτικά Βαλκάνια – Ένας δρόμος για τη συνέχεια», που δημοσιεύθηκε σε ειδησεογραφική ιστοσελίδα της Σλοβενίας. Η χώρα δημοσίευσης προκάλεσε εικασίες πως το έγγραφο καταρτίστηκε από κύκλους προσκείμενους στον πρωθυπουργό της Σλοβενίας Janez Jansa, ωστόσο ο ίδιος διέψευσε κατηγορηματικά οποιαδήποτε εμπλοκή του. Το κείμενο πρότεινε συγχώνευση του ελεγχόμενου από τους Σερβοβόσνιους μισού της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης με τη Σερβία. Στο ίδιο πνεύμα εμπεριείχε πρόταση για ένωση των κατοικούμενων από Κροατοβόσνιους περιοχών της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης με την Κροατία. Επίσης, περιελάμβανε την ιδέα της συγχώνευσης της Αλβανίας με το Κόσοβο, ο πληθυσμός του οποίου είναι κυρίως Αλβανοί και τη χορήγηση ειδικού status στην περιοχή του βόρειου Κοσόβου όπου ζουν Σέρβοι. Οι μεγαλύτεροι χαμένοι θα ήταν οι Μουσουλμάνιοι Βόσνιοι της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, που απέμεναν με ένα ευάλωτο και μικρό κράτος.
Και σε όλα αυτά και πέρα από το συγκεκριμένο κείμενο να προσθέσουμε ότι τα σύνορα της Αλβανίας με το Κόσοβο είναι ελεύθερα και ανοιχτά, ο αλβανικός πληθυσμός της Βόρειας Μακεδονίας υπερβαίνει το 25% του συνολικού και σημαίνοντα μέλη του έχουν εκφραστεί ανοιχτά υπέρ της ένωσης με την Αλβανία. Τέλος, το κερασάκι στην τούρτα, η Βουλγαρία αμφισβητεί τη «μακεδονικότητα» της Βόρειας Μακεδονίας, θεωρώντας τον πληθυσμό της «απωλολότες» Βούλγαρους.
Ένα προβληματικό βέτο
Οι χώρες της ΕΕ συμφώνησαν τον Μάρτιο του 2020 ότι η Βόρεια Μακεδονία μπορεί να ξεκινήσει τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Ένωση. Η επίσημη έναρξη αυτών των ενταξιακών διαπραγματεύσεων επρόκειτο να γίνει τον Δεκέμβριο του 2020, όμως η Βουλγαρία έθεσε βέτο, αναφέροντας ότι δεν μπορεί προς το παρόν να στηρίξει την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων μεταξύ των 27 και των Σκοπίων, λόγω διαφόρων ανοιχτών γλωσσικών και ιστορικών διαφορών μεταξύ της Βουλγαρίας και της Βόρειας Μακεδονίας. Αυτή η διένεξη αποτελεί την κορυφή μόνο ενός προβλήματος με πολύ βαθύτερες ρίζες. Ενός προβλήματος στο οποίο εμπλέκεται και η Σερβία και σε μικρότερο βαθμό η Ελλάδα και η απαρχή του είναι τον Μεσαίωνα.
Έτσι, μπορεί ο αυστηρός πυρήνας του μεσαιωνικού βουλγαρικού κράτους και η πρωτεύουσά του Βέλικο Τάρνοβο να περιλαμβάνονται κατά προσέγγιση στη σημερινή Βουλγαρία, ωστόσο κατά περιόδους το κράτος αυτό επεκτεινόταν κατέχοντας για μεγάλα διαστήματα την περιοχή που σήμερα ονομάζουμε Βόρεια Μακεδονία. Επί της ουσίας και χωρίς να το δηλώνουν ευθαρσώς οι Βούλγαροι θεωρούν τους Σλάβους γείτονές τους «απολωλότες» Βούλγαρους, αρνούνται να τους αναγνωρίσουν ξεχωριστή ταυτότητα και ανομολόγητα επιθυμούν να τους εναγκαλιστούν.
Ένα μοναδικό περιστατικό
Μια μερίδα του πληθυσμού της Βόρειας Μακεδονίας των 2 εκατομμυρίων κατοίκων θεωρεί πως είναι βουλγαρικής καταγωγής. Περίπου 80.000 άτομα έχουν ζητήσει και έχουν λάβει βουλγαρικό διαβατήριο. Το σημαντικότερο όμως –και το μοναδικό περιστατικό στον κόσμο- είναι πως ο πρώην πρωθυπουργός της Βόρειας Μακεδονίας Λιούπτσο Γκεοργκιέφσκι είναι ανάμεσα σε αυτούς που πήραν βουλγαρικό διαβατήριο, ενώ δηλώνει πως η χώρα του πλαστογραφεί την ιστορία. «Τα τελευταία χρόνια βομβαρδιζόμαστε με ντοκιμαντέρ, όπου βλέπαμε ψεύτικους ήρωες, εκδίδονται βιβλία με πλαστές ιστορίες που βασίζονται σε πλαστά γεγονότα» είχε δηλώσει το 2012 ο Γκεοργκιέφσκι κατά τη διάρκεια παρουσίασης της βιογραφίας του.
Η ζωή εν τάφω
Ο Έλληνας λογοτέχνης Στρατής Μυριβήλης πολέμησε εναντίον των Γερμανοβουλγάρων στο μακεδονικό μέτωπο κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και κατέγραψε τις εμπειρίες του στο μυθιστόρημα «Η ζωή εν τάφω». Στο απόσπασμα που παρατίθεται φιλοξενείται τραυματισμένος από χωρικούς της περιοχής, που παρόλο που γλώσσα τους προσομοιάζει πολύ με τα βουλγαρικά, αντιπαθούν εξίσου τους Βούλγαρους και τους Σέρβους και θέλουν να είναι μόνο «Μακεντόν ορτοντόξ». «Αυτοί εδώ οι χωριάτες, που τη γλώσσα τους την καταλαβαίνουν περίφημα κι οι Βουργάροι κι οι Σέρβοι, αντιπαθούνε τους πρώτους γιατί τους πήρανε τα παιδιά τους στο στρατό. Μισούν τους δεύτερους που τους κακομεταχειρίζουνται για Βουργάρους. Και κοιτάνε με αρκετά συμπαθητική περιέργεια εμάς τους περαστικούς Ρωμιούς επειδή είμαστε οι γνήσιοι πνευματικοί υπήκοοι του Πατρίκ, δηλαδή του “Ορθόδοξου Πατριάρχη της Πόλης”. Γιατί η ιδέα του απλώνεται ακόμα, τυλιγμένη μέσα σε μια θαμπή μυστικοπάθεια πολύ παράξενη, πάνου σ’ αυτό τον απλοϊκό χριστιανικό κόσμο.
Έπειτα οι τάφοι των παλιώ τους προεστών έχουνε πάνω στις πέτρες σκαλισμένα ελληνικά γράμματα. Τα ίδια γράμματα που ’ναι γραμμένα πάνου στα σκεβρωμένα κονίσματά τους, και στα παλιά εκκλησιαστικά βιβλία των εκκλησιώ τους. Ωστόσο, δε θέλουν να ’ναι μήτε “Μπουλγκάρ”, μήτε “Σρρπ”, μήτε “Γκρρτς”. Μοναχά “Μακεντόν ορτοντόξ”».
Το «μακρύ χέρι» της Κίνας
Χώρες όπως το Μαυροβούνιο, η Βόρεια Μακεδονία και η Σερβία εξαρτώνται ολοένα και περισσότερο από την Κίνα, η οποία τους χορηγεί αφειδώς πιστώσεις για έργα υποδομής. Οι συγκεκριμένες χώρες στα χρέη αυξάνοντας έτσι την εξάρτηση από το Πεκίνο. Έκθεση της ιταλικής τράπεζας Unicredit δείχνει ότι το μέγεθος των πιστώσεων είναι αρκετά μεγάλο σε σχέση με το ΑΕΠ. Το 2020 τα κινεζικά δάνεια έφθασαν στη Βοσνία Ερζεγοβίνη στο 3,4% του ΑΕΠ, στη Σερβία το 7%, στη Βόρεια Μακεδονία στο 7,5% και στο Μαυροβούνιο αγγίζουν το 21%.
Ο παραδοσιακός ρωσικός παράγοντας
Το Κρεμλίνο δεν αφήνει ευκαιρία ανεκμετάλλευτη προκειμένου να επηρεάσει τα πολιτικά πράγματα για να προωθήσει τα δικά του συμφέροντα στην περιοχή των δυτικών Βαλκανίων, όπου η επιρροή του κατά παράδοση είναι μεγάλη. Εκμεταλλευόμενο το εύθραυστο κοινωνικό κλίμα στις συγκεκριμένες χώρες, ενθαρρύνει τους τοπικούς πρωταγωνιστές να ανακόψουν τη διαδικασία εκδημοκρατισμού. Στην Βοσνία-Ερζεγοβίνη, για παράδειγμα, η Μόσχα στηρίζει Σέρβους και Κροάτες πολιτικούς, που επιθυμούν την -έστω ειρηνική- διάλυση του κράτους.
Μάλιστα στο βοσνιακό προεδρείο παρουσιάστηκε επίσημα η ιδέα της ειρηνικής διάλυσης της Βοσνίας, βασισμένη σε non paper που κυκλοφόρησε ανώνυμα και ζητεί την ανασυγκρότηση των βαλκανικών χωρών με βάση εθνικά κριτήρια. Από τότε πληθαίνουν φωνές που προειδοποιούν ότι τέτοιες προτάσεις θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε νέες αιματηρές πολεμικές αντιπαραθέσεις. Είναι προφανές ότι η επαναχάραξη των συνόρων στα Δυτικά Βαλκάνια δίνει ελπίδες σε όλους εκείνους που με τη στήριξη του Βελιγραδίου και της Μόσχας θέλουν να εκπληρώσουν τα παλαιά τους όνειρά, τη συνένωση όλων των Σέρβων σε ένα κράτος. Όλοι θυμόμαστε που κατέληξε αυτό πριν τριάντα χρόνια.
Από κοιτίδα του έθνους αποσχιθείσα περιοχή
Η οθωμανική κυριαρχία στη Σερβία εδραιώθηκε με τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου το 1389, η οποία δόθηκε κοντά στις όχθες του Ιμπάρ στην πόλη Μιτρόβιτσα. Κατά τους επόμενους αιώνες ο σερβικός πληθυσμός άρχισε σιγά-σιγά να αποσύρεται πίσω από τον Ιμπάρ, ενώ μουσουλμανικοί αλβανικοί πληθυσμοί κατέρχονταν σταδιακά από την ορεινή περιοχή Μαλεσίγια προς το Κόσοβο, όπου μέχρι τα μέσα του 18ου αιώνα είχαν καταστεί πλειοψηφία. Κάνοντας ένα άλμα στο 1999 ο σερβικός στρατός βαλλόμενος από αέρος από το ΝΑΤΟ έδωσε έδαφος στον UCK αποσυρόμενος πίσω από τον Ιμπάρ.Το 2008 το Κόσοβο κήρυξε μονομερώς την ανεξαρτησία του από τη Σερβία. Σήμερα τα σύνορά του με την Αλβανία είναι ανοιχτά. Θα ακολουθήσει η ένωσή τους;
από την έντυπη έκδοση
