Δεν χρειάζεται να συμβεί κάτι μεγάλο, για να αντιληφθούμε ότι οι άνθρωποι γύρω μας –στο επαγγελματικό, οικογενειακό, φιλικό ή συντροφικό περιβάλλον- είναι χειριστικοί και προσπαθούν να μας οδηγήσουν σε συγκεκριμένες αποφάσεις και συμπεριφορές. Σύμφωνα με τη συγγραφέα και ψυχολόγο Cortney Warren , πολύ συχνά το gaslighting κρύβεται σε μικροκουβέντες και φαινομενικά αθώες συμπεριφορές και αντιδράσεις που στόχο έχουν να μας κάνουν να νιώσουμε τύψεις, ενοχές και χωρίς να το θέλουμε να οδηγηθούμε σε αποφάσεις που δεν σκοπεύσαμε εξ αρχής να πάρουμε. Η Warren κάνει λογο για συγκεκριμένες τοξικές κουβέντες που ακούμε καθημερινά, κάνουν τη δουλειά τους, αλλά είναι η επιτομή της χειριστικότητας. Και να μερικές από τις πιο «αποτελεσματικές», στις οποίες συνήθως όλοι κάνουμε πίσω και ξανασκεφτόμαστε τα παράπονα, τις διεκδικήσεις και τις διαμαρτυρίες μας.
«Έχεις τρελαθεί»
Οι χειριστικές προσωπικότητες το πρώτο που προσπαθούν να υπονομεύσουν και να θέσουν σε αμφισβήτηση είναι η ευθυκρισία και η κοινή λογική μας. Είναι μία συνηθισμένη τακτική που αποδίδει, γιατί μπαίνουμε στη διαδικασία να «ψαχτούμε» μήπως κάτι δεν καταλάβαμε καλά, μήπως είμαστε υπερβολικοί. Η Warren συνιστά άμεσες και κοφτές απαντήσεις. «Σε παρακαλώ μην αμφισβητείς την κρίση μου» / «Ακόμα κι αν διαφωνούμε, εγώ αυτό πιστεύω και αυτό καταλαβαίνω» προτείνει ως πιθανές απαντήσεις για να διακοπεί άμεσα η όποια συζήτηση.
«Αντιδράς υπερβολικά»
Μία υποπαραλλαγή του «έχεις τρελαθεί» που προσπαθεί να αποδείξει ότι είστε drama queen και ότι οι ανησυχίες σας είναι είτε αβάσιμες είτε παράλογες. Η Warren προτείνει μία απάντηση που κινείται σε αυτό το μοτίβο: «Είτε συμφωνείς μαζί μου είτε όχι, έτσι αισθάνομαι αυτή τη στιγμή και οφείλεις να το σεβαστείς» ή «μην κρίνεις τα συναισθήματα μου – δεν το επιτρέπω και η συζήτηση έληξε»
«Έκανα πλάκα»
Οι χειριστικοί πολύ συχνά καμουφλάρουν τα κακόβουλα σχόλιά τους ως χιούμορ. Πολύ συχνά θα ακούτε κάποιον να λέει «αστειευόμουν» «ή έκανα πλάκα, δεν το εννοούσα έτσι», ωστόσο εννοούσαν ακριβώς αυτό που είπαν και ήξεραν πώς να ελιχθούν τη στιγμή που θα αντιδρούσατε. Η ειδικός προτείνει κατηγορηματική απάντηση τύπου: «Αυτό που λες μπορεί να σου φαίνεται αστείο, αλλά για ‘μένα είναι κακοποιητικό» ή ακόμα πιο αυστηρά: «Δεν νομίζω ότι αστειευόσουν και θα ήθελα να μη μου μιλάς με αυτόν τον τρόπο».
«Εσύ με ανάγκασες να φερθώ έτσι»
Όταν κάτι δεν πάει όπως το είχαν σχεδιάσει, τα χειριστικά άτομα προσπαθούν να αποφύγουν να αναλάβουν την ευθύνη, μεταθέτοντας την κριτική και την ευθύνη σε εσάς. Μην πιάσετε το μπαλάκι, πετάξτε το με φόρα πίσω, προτείνει η ειδικός. «Στην πραγματικότητα, δεν μπορώ σε αναγκάσω να κάνεις τίποτα» ή «Όλο αυτό που συμβαίνει, είναι αποτέλεσμα των δικών σου επιλογών, όχι των δικών μου», προτείνει ως απάντηση η ειδικός.
«Αν με αγαπούσες, θα…»
Προσθέστε ό,τι θέλετε στη συνέχεια της πρότασης, γιατί η αγάπη είναι το υπερόπλο των χειριστικών, που προσπαθούν να σας κάνουν να νιώσετε σε θέση εξουσίας με τους ίδιους στη θέση του αδικημένου. Επειδή εδώ το ζητούμενο είναι να σας κάνουν να νιώσετε ενοχές, επιλέξτε ξεκάθαρες απαντήσεις τύπου: «Αυτό δεν έχει να κάνει με το αν σε αγαπώ εγώ, αλλά με το ότι δεν σέβεσαι τα όρια μου εσύ» ή «Δεν αισθάνομαι άνετα με αυτό που ζητάς, δεν έχει καμία σχέση με τις δικές μου αξίες και δεν θα το κάνω γιατί ξεπερνάει τα όριά μου».
«Το λέω αυτό μόνο και μόνο επειδή σε αγαπώ»
Όλοι οι χειριστικοί συνηθίζουν να δικαιολογούν τα αγενή -ενίοτε καταχρηστικά- σχόλιά τους, λέγοντας ότι προέρχονται από αγάπη. Αυτό μπορεί να σας δυσκολεύει να εμπιστευτείτε το ένστικτό σας και να θέσετε υγιή όρια. Μη δειλιάσετε να τους αντιμετωπίσετε: «Σ’ ευχαριστώ που μ’ αγαπάς, αλλά δεν μου αρέσει ο τρόπος που μου μιλάς». Ακόμα πιο αυστηρά; «Μόνο αγάπη δεν δείχνει ο τρόπος σου και σε παρακαλώ να μη συνεχίσεις».
«Για όλα φταις εσύ»
Οι χειριστικοί χρεώνουν το σύνολο των ευθυνών τους και των αποτελεσμάτων των πράξεών τους στους άλλους. Το «φταις εσύ» είναι μια παραλλαγή του «εσύ με ανάγκασες να το κάνω» με πολύ σοβαρότερες προεκτάσεις. Σύμφωνα με τη Warner, αν όντως δεν έχετε καμία ανάμειξη στην όποια κατάσταση για την οποία κατηγορείστε, το κάνετε απολύτως σαφές. Αν, ωστόσο, έχετε μερίδιο ευθύνης, αλλά δεν φταίτε για ό,τι έχει συμβεί από τη Μεταπολίτευση και μετά, η απάντησή σας κινείται σε αυτό το πνεύμα: «Εννοείται ότι θα αναλάβω το δικό μου μερίδιο ευθύνης, αλλά όχι και το δικό σου».
«Όλοι συμφωνούν μαζί μου ότι είσαι δύσκολος χαρακτήρας»
Με αυτή την κουβέντα ο χειριστικός παριστάνει ότι εκπροσωπεί όσους γνωρίζετε. Προσπαθεί να σας πείσει ότι «όλοι» έχουν την ίδια άποψη για εσάς και τον δύσκολο χαρακτήρα σας, ενώ στην ουσία αναζητά καταφύγιο στους «πολλούς», μέχρι να σας κάνει να πιστέψετε ότι κανείς δεν σας ανέχεται και σχεδόν σας κάνει χάρη. Το «όλοι το λένε» είναι ένα εργαλείο που ποντάρει και στη σιωπή σας, γιατί φυσικά δεν θα πάτε να ρωτήσετε όλους για τους ισχυρισμούς του χειριστικού. Η Warren προτείνει κατά μέτωπο επίθεση: «Θα προτιμούσα να μιλάς για εσένα. Όχι για τους άλλους και κυρίως όχι για όσους δεν είναι παρόντες» ή «Ακούω ότι με θεωρείς δύσκολο χαρακτήρα. Ας μείνουμε σε αυτό».
«Το πραγματικό πρόβλημα είναι…»
Να μια φράση – καραμέλα των χειριστικών για τη στιγμή που θα προσπαθήσουν να αποσπάσουν την προσοχή για να μην αναλάβουν ευθύνες. Ο στόχος τους είναι στο να παραμείνουν επικεντρωμένοι στο τρωτό ή το προβληματικό σημείο των άλλων και να απομακρυνθεί η συζήτηση από τους ίδιους. Τους εγκαλείτε άμεσα γι’ αυτό, σύμφωνα με την Warren: «Σε παρακαλώ μην αλλάζεις θέμα» ή «Είναι εντυπωσιακό ότι θα κάνεις τα πάντα για να μην αναγνωρίσεις τη συμμετοχή σου στο πρόβλημα που δημιούργησες». Η συμβουλή της θεραπεύτριας είναι να μην αφήνετε κανένα περιθώριο διαφυγής, να μην ντρέπεστε αν θα χρειαστεί να γίνετε δυσάρεστοι και να εξασκηθείτε στο να μην αισθάνεστε ενοχές.
