Αύριο οι κρίσιμες κάλπες
Η Γερμανία ζει μια από τις πιο ταραγμένες περιόδους στη σύγχρονη ιστορία της. Ο χειμώνας που πέρασε ήταν σκληρός, όχι μόνο εξαιτίας του καιρού, αλλά και λόγω της σκοτεινής ατμόσφαιρας που πλανάται πάνω από τη χώρα. Η προεκλογική περίοδος, που ξεκίνησε μετά την κατάρρευση της κυβέρνησης τον Δεκέμβριο, δεν έκανε τίποτα για να ζεστάνει το κλίμα – το αντίθετο. Οι πολίτες κοιτούν γύρω τους και βλέπουν μια χώρα κουρασμένη, φοβισμένη, ανήμπορη να κοιτάξει το μέλλον με αισιοδοξία. Για λίγο, φάνηκε πως τα καυτά ζητήματα της οικονομίας – η φορολογία, η απασχόληση, οι κρατικές δαπάνες – θα κυριαρχούσαν στον δημόσιο διάλογο. Όμως, τον Ιανουάριο, μια επίθεση σε νηπιαγωγείο στη Βαυαρία σόκαρε τη χώρα. Ένας Αφγανός επιτέθηκε σε μικρά παιδιά, σκοτώνοντας ένα νήπιο και έναν περαστικό. Το τραγικό γεγονός έγινε η σπίθα που έβαλε φωτιά στην πολιτική σκηνή.
Και τότε, ξεκίνησε το χάος. Ο Φρίντριχ Μερτς, ηγέτης των Χριστιανοδημοκρατών (CDU), έπαιξε το χαρτί της ασφάλειας, φέρνοντας στο Κοινοβούλιο πρόταση για αυστηρότερο έλεγχο των συνόρων και πάταξη της παράνομης μετανάστευσης. Και πώς πέρασε την πρότασή του; Συνεργάστηκε με το ακροδεξιό AfD. Αυτό ήταν αρκετό για να ξεσπάσει πολιτική θύελλα. Οι Σοσιαλδημοκράτες (SPD) και οι Πράσινοι αντέδρασαν με οργή, κατηγορώντας τον για φλερτ με την άκρα δεξιά. Ο διχασμός είχε ήδη φτάσει στο κόκκινο όταν, σαν κεραυνός εν αιθρία, ήρθε ο Αμερικανός Αντιπρόεδρος JD Vance στη Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου. Η ομιλία του ήταν εκρηκτική: κατηγόρησε τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις για χαλαρές μεταναστευτικές πολιτικές, αλλά και για λογοκρισία της δεξιάς. Η Γερμανία έμεινε εμβρόντητη. Οι Γερμανοί ήξεραν ήδη πως οι σχέσεις τους με τις ΗΠΑ επιδεινώνονται. Όμως, τώρα συνειδητοποίησαν ότι η Ουάσινγκτον δεν είναι απλά αδιάφορη – είναι εχθρική.
Η χώρα πνίγεται σε μια οικονομική κρίση που γίνεται όλο και χειρότερη. Δύο χρόνια ύφεσης, ασθμαίνουσα βιομηχανία, εκρηκτικό κόστος ενέργειας και απειλή εμπορικού πολέμου έχουν διαμορφώσει ένα σκηνικό που θυμίζει περισσότερο κατήφορο παρά σταθερότητα. Το “οικονομικό θαύμα” της Γερμανίας είναι πλέον μια ξεθωριασμένη ανάμνηση. Η χώρα βυθίζεται σε έναν φαύλο κύκλο χαμηλής ανάπτυξης, γραφειοκρατίας και ανηλεούς ανταγωνισμού από την Κίνα. Το 2024, μια επιτροπή οικονομολόγων και δημοσιογράφων επιχείρησε να βρει μια λέξη που να περιγράφει την οικονομική κατάσταση. Ανάμεσα στις επιλογές ήταν «γραφειοκρατικό τέρας» και «στασιμότητα μετασχηματισμού», όμως η τελική επιλογή ήταν η πιο δυσοίωνη: αποβιομηχάνιση.
Η καρδιά της γερμανικής οικονομίας – η αυτοκινητοβιομηχανία και ο κλάδος των μηχανημάτων – ακολουθεί την πορεία του άνθρακα και του χάλυβα: σταδιακή κατάρρευση. Οι πολιτικοί προσπαθούν να κερδίσουν τις εκλογές πουλώντας όνειρα. Ο Μερτς υπόσχεται φορολογικές περικοπές, αλλά δεν λέει πώς θα τις πληρώσει. Ο Σολτς μιλά για “πράσινη ανάπτυξη”, αλλά δεν εξηγεί πώς θα ξαναζωντανέψει τη γερμανική βιομηχανία. Ακόμα και οι δύο αντίπαλοι πολιτικοί αρχηγοί προτιμούν να μιλούν για το “οικονομικό θαύμα” των δεκαετιών του ’50 και του ’60. Θέλουν να κάνουν τον κόσμο να πιστέψει ότι μια νέα χρυσή εποχή βρίσκεται ακριβώς στη γωνία. Αλλά η αλήθεια είναι πολύ πιο σκληρή. Η Γερμανία έχει χάσει χρόνια επενδύσεων σε νέες τεχνολογίες. Το brain drain προς τις ΗΠΑ είναι τεράστιο. Η βιομηχανία βαραίνει από επιδοτήσεις και ξεπερασμένες υποδομές.
Η λύση απαιτεί δύσκολες, αντιδημοφιλείς αποφάσεις. Ριζικές επενδύσεις σε ρομποτική και τεχνητή νοημοσύνη, απομάκρυνση από βιομηχανίες που δεν είναι πλέον βιώσιμες και διαρθρωτικές αλλαγές στην αγορά εργασίας είναι μονόδρομος. Όμως, τίποτα από αυτά δεν θα γίνει. Μετά τις εκλογές, το πιθανότερο σενάριο είναι μια βαρετή κυβέρνηση συνασπισμού CDU-SPD. Ο Μερτς θα χαλαρώσει το φρένο χρέους μόνο για να αυξήσει τις στρατιωτικές δαπάνες. Το SPD θα πιέσει για επιδοτήσεις που δεν θα αλλάξουν τίποτα. Το αποτέλεσμα; Πολιτική αδράνεια και παράταση του προβλήματος.
Ο κοινωνιολόγος Andreas Reckwitz στο βιβλίο του Loss γράφει ότι η δυτική κοινωνία δεν ξέρει πώς να διαχειριστεί την ιδέα της παρακμής. “Η τέχνη της απώλειας δεν είναι δύσκολο να την κατακτήσει κανείς.” Ίσως, λέει, η Γερμανία πρέπει να μάθει αυτή την τέχνη. Αλλά η μεγάλη ερώτηση παραμένει: Μπορεί μια χώρα να επιβιώσει χωρίς ανάπτυξη; Οι πολιτικοί λένε “Περισσότερα για εσάς. Καλύτερη Γερμανία.” Αν όμως δεν αλλάξει τίποτα σύντομα, η πραγματικότητα θα πει: “Λιγότερα για εσάς. Χειρότερη Γερμανία.”
