Γράφει η Ευτυχία Παπούλια
Κοινωνιολόγος
Η αλήθεια είναι άσχημη. Και έχουμε την τέχνη για να μη μας σκοτώσει η αλήθεια.
Φρήντριχ Νίτσε
Πριν μια δεκαετία, μια ομάδα ενόπλων εισέβαλε στα γραφεία του περιοδικού Charlie Hebdo στο Παρίσι, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν δώδεκα άτομα και επτά να τραυματιστούν. Ο λόγος της επίθεσης ήταν ότι το εβδομαδιαίο περιοδικό είχε δημοσιεύσει σκίτσα που προσέβαλαν τον Μωάμεθ και κατ’ επέκταση το θρησκευτικό συναίσθημα ολόκληρου του Ισλάμ. Η σάτιρα είναι και αυτή ένα είδος Τέχνης, όταν όμως ξεπερνά κάποια όρια και προσβάλλονται λαοί ή και πρόσωπα, τότε εγείρονται αντιδράσεις ανάλογα με την ευαισθησία των θιγόμενων. Μια τέτοια διαμάχη, σχετικά με την αξία και την σημασία που έχει η εικόνα που σχετίζεται με τη θρησκευτική πίστη ενός λαού, ξέσπασε στο Βυζάντιο τον 8ο και 9ο αιώνα και απείλησε την συνοχή της Αυτοκρατορίας, διαχωρίζοντας τον λαό ανάμεσα σε αυτούς που είχαν την ανάγκη των εικόνων, τους εικονολάτρες και σε αυτούς που θεωρούσαν τις εικόνες ως είδωλα, τους ειδωλολάτρες ή εικονομάχους. Ο λόγος αυτής της πολιτικοθρησκευτικής διαμάχης, ήταν πως η πολιτική εξουσία έχανε σιγά σιγά ένα μεγάλο κομμάτι της, που το κέρδιζε η πλευρά των οπαδών της θρησκείας, που είχε μεγαλύτερη ανάγκη επικοινωνίας με τον Θεό και τους Αγίους, μέσω των εικόνων και των συμβόλων.
Στην εποχή μας, στον Δυτικό Κόσμο, ο θρησκευτικός φανατισμός έχει εκλείψει, ωστόσο οι κοινωνίες στην συντριπτική τους πλειοψηφία, παραμένουν βαθιά θρησκευόμενες, έχοντας όμως ανάγκη των εικόνων και των συμβόλων, χωρίς ακρότητες, χωρίς να προκαλούν με τη συμπεριφορά τους. Το επεισόδιο στην Εθνική μας Πινακοθήκη δεν έχει καμία σχέση με τη θρησκεία και με την χριστιανική πίστη, που άλλωστε είναι και η επίσημη θρησκεία μας. Ήταν η προσπάθεια, η φιλοδοξία, η ανάγκη ενός καλλιτέχνη να προβάλλει μια ομορφιά που υπάρχει κάπου και που δεν την βλέπουμε… και θα πρέπει να μυηθούμε και σε αυτό το είδος: Την ομορφιά του ‘αλλόκοτου’ ή αλλιώς την ομορφιά και την σαγήνη της ασχήμιας… Κι από την άλλη, η προσπάθεια ενός πολιτικού να αποκομίσει όσα περισσότερα πολιτικά οφέλη, όχι όμως με τον καλύτερο τρόπο. Αλλά προσβάλλοντας και καταστρέφοντας το πνευματικό έργο ενός καλλιτέχνη.
Ένα έργο από το οποίο ο καλλιτέχνης προσδοκούσε κάποια αναγνώριση και κάποια καταξίωση στον χώρο του αλλά και οικονομικό όφελος, κι αν δεν υπήρχε το στοιχείο του βανδαλισμού για να αποσπάσει την προσοχή μας, τότε το βάρος θα έπεφτε εκεί που έπρεπε: στην ουσία και τα μηνύματα που ήθελε ο καλλιτέχνης να περάσει στο κοινό μέσα απ’ το έργο του. Γιατί για μια ακόμη φορά ανέκυψε το ερώτημα, αν τελικά ‘η Τέχνη’ η οποία σύμφωνα με το άρθρο 16, παρ1, εδ1, του Συντάγματος, ‘είναι ελεύθερη η δε ανάπτυξη και παραγωγή αυτής είναι υποχρέωση του Κράτους,’ έχει κάποιο σκοπό, κάποια αποστολή και αν εκπληρώνει αυτήν την αποστολή της.
Και αν τελικά δεν έχει κάποια όρια στην ελευθερία της και στα μηνύματα που εκπέμπει μέσα απ’ τα έργα και τις δημιουργίες της. Αν υποθέσουμε ότι η απεικόνιση του ‘αλλόκοτου’ όπως αποτυπώνεται στο πρόσωπο της Παναγίας ή και άλλων αγίων που εκτίθεται σε δημόσιο χώρο όπως η Εθνική μας Πινακοθήκη, δεν εξοργίζει κανέναν θρησκευόμενο στον βαθμό που εξόργισε τον πολιτικό άνδρα, τότε σε τι αποσκοπεί αυτή η εικόνα;
Συμβάλλει στην κοινή προσπάθεια της Πολιτείας και του μεγαλύτερου μέρους της κοινωνίας να βλέπουμε την όμορφη και την θετική πλευρά της ζωής κι όσα αρνητικά δεν μπορούμε να τα διορθώνουμε να τα προσπερνάμε ή τουλάχιστον ας μην τα αναδεικνύουμε. Και να μην αναδεικνύουμε, κυρίως, ό,τι “αλλόκοτο” σκαρώνει η φαντασία μας, όταν αυτό προσβάλλει το κοινό θρησκευτικό αίσθημα διασύροντας το πιο εμβληματικό πρόσωπο της θρησκείας μας, την Παναγία μας.
Η απάντηση σε όλα αλλά και σε άλλα ερωτήματα που ανακύπτουν από την χωρίς όρια ελευθερία να εκφράζει κανείς ιδέες, απόψεις, θέσεις ίσως και απωθημένα του στο όνομα της Τέχνης και μέσα από αυτήν, ήταν πάντα η ίδια. Μια ρήση που αποδίδεται στον Γάλλο ποιητή και συγγραφέα Θεόφιλο Γκοτιέ και συμπυκνώνεται σε μια πρόταση, χωρίς ρήμα, υποκείμενο και αντικείμενο: “Η Τέχνη για την Τέχνη απαντούν”, όσοι την υπηρετούν ή και την ευτελίζουν, στις επικρίσεις για την σκοπιμότητα και τα μηνύματα που εκπέμπει αυτή η πνευματική δραστηριότητα. Μέσα από την Τέχνη ο δημιουργός εκφράζει τις προσωπικές του θέσεις, τα προσωπικά του συναισθήματα κι απευθύνεται σ’ όσους ταυτίζονται μαζί του… μας λένε. Δεν έχει συγκεκριμένο σκοπό και συγκεκριμένη αποστολή.
Αυτή είναι η σιωπηρή αλλά και ασαφής απάντηση μέσα απ’ το δόγμα “Η Τέχνη για την Τέχνη” που μας δίνουν οι καλλιτέχνες αλλά και κάποιοι δημοσιογράφοι που ασχολήθηκαν με την υπόθεση. Δεν υπάρχει σκοπός ούτε αποστολή, πέρα από την ανάγκη και το δικαίωμα του κάθε καλλιτέχνη να εκφράζει τις ιδέες του και τις απόψεις του. Κι όμως, μια απάντηση που λυτρώνει από τη βασανιστική ασάφεια για την αποστολή της Τέχνης, έρχεται από εκεί που δεν την περιμένουμε, χωρίς πολλές αναλύσεις και με μια μόνο λέξη: Ομορφιά! Αυτή ήταν η λέξη που βγήκε αυθόρμητα απ’ το στόμα του Έλον Μασκ όταν στάθηκε εκστατικός μπροστά στην Νίκη της Σαμοθράκης. Γιατί η Τέχνη έχει έναν και μοναδικό σκοπό, μια και μοναδική αποστολή, να αναδείξει την ομορφιά και το ωραίο.
