Η Μεγάλη Τρίτη, τρίτη ημέρα της Μεγάλης Εβδομάδας, είναι αφιερωμένη σε δύο ισχυρά πνευματικά μηνύματα της χριστιανικής πίστης: την εγρήγορση για την έλευση του Νυμφίου και τη σωτήρια δύναμη της μετάνοιας. Σήμερα, οι ψαλμωδίες των Εκκλησιών σε όλη τη χώρα διαποτίζονται από τη συγκίνηση του τροπαρίου της Κασσιανής, ενός από τα πιο κατανυκτικά και βαθιά ποιητικά κείμενα της Ορθοδοξίας. Κατά τον Όρθρο της Μεγάλης Τρίτης – που τελείται το βράδυ της Μεγάλης Δευτέρας – διαβάζονται αποσπάσματα από το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, τα οποία εστιάζουν στην καταδίκη της υποκρισίας των Φαρισαίων αλλά και στη Βασιλεία του Θεού. Δύο παραβολές ξεχωρίζουν:
-
Η παραβολή των Δέκα Παρθένων (Ματθ. 25:1-13), όπου πέντε σοφές παρθένες περιμένουν προνοητικά με γεμάτες λυχνίες την άφιξη του Νυμφίου, σε αντίθεση με πέντε μωρές, που αιφνιδιάζονται και αποκλείονται από τον γάμο. Το μήνυμα είναι σαφές: αγρυπνείτε, διότι δεν γνωρίζετε την ώρα ούτε την ημέρα.
-
Η παραβολή των Ταλάντων, όπου ο Κύριος επιβραβεύει τους δούλους που αύξησαν τα χαρίσματά τους και αποδοκιμάζει τον δούλο που κράτησε το ένα τάλαντο θαμμένο, από φόβο και οκνηρία. Το Ευαγγέλιο μάς υπενθυμίζει ότι ο Θεός δεν τιμά την αδράνεια, αλλά την υπεύθυνη καρποφορία.
Το τροπάριο της Κασσιανής: Το δάκρυ που μεταμορφώνεται σε ύμνο
Το βράδυ της Μεγάλης Τρίτης, ψάλλεται ο Όρθρος της Μεγάλης Τετάρτης και δεσπόζει το δοξαστικό τροπάριο της Κασσιανής: η συγκλονιστική εικόνα της ανώνυμης αμαρτωλής γυναίκας που με μετάνοια, δάκρυα και μύρο πλησιάζει τον Ιησού, λίγο πριν το Πάθος Του, για να Του ζητήσει συγχώρεση. Η γυναίκα δεν είναι η Μαρία η Μαγδαληνή, όπως συχνά πιστεύεται, αλλά μια άγνωστη, μετανοημένη ψυχή που ζήτησε λύτρωση από τον ίδιο τον Χριστό. Η υμνογράφος Κασσιανή εμπνέεται από αυτή τη σκηνή και συνθέτει έναν ύμνο βαθύτατα ποιητικό, λυρικό και εσωτερικό, που αποτελεί έκφραση ψυχικού σπαραγμού, θρησκευτικού δέους και ελπίδας.
Η Κασσιανή, ή Κασία, ήταν μια σπάνια μορφή του Βυζαντίου: μοναχή, λόγια, ποιήτρια και υμνογράφος, που γεννήθηκε τον 9ο αιώνα στην Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα με την παράδοση, συμμετείχε στον «διαγωνισμό» νύφης για τον αυτοκράτορα Θεόφιλο. Γοητευμένος από την ομορφιά της, της απηύθυνε τον λόγο: «Από τη γυναίκα ήρθαν τα κακά στον κόσμο», αναφερόμενος στην Εύα. Η Κασσιανή απάντησε με σοφία και θάρρος: «Και από τη γυναίκα ήρθαν τα καλύτερα», εννοώντας τη Θεοτόκο. Αν και δεν επιλέχθηκε, η Κασσιανή ακολούθησε τον δρόμο της μοναχικής ζωής και αφοσιώθηκε στην πνευματική δημιουργία. Στο μοναστήρι της, μέσα στη σιωπή και την προσευχή, συνέθεσε το ιδιόμελο τροπάριο που έμελλε να διαβαστεί στους αιώνες, αποδίδοντας με συγκλονιστική ενσυναίσθηση τη μετάνοια και την ταπείνωση.
Το τροπάριο που έγινε σύμβολο
Σύμφωνα με τον θρύλο, ο Θεόφιλος, γερασμένος πλέον και μετανιωμένος, θέλησε να τη δει για τελευταία φορά. Η Κασσιανή, γνωρίζοντας τον ερχομό του, κρύφτηκε στο κελί της αφήνοντας μισοτελειωμένο τον ύμνο στο γραφείο. Ο αυτοκράτορας, διαβάζοντας τα λόγια της, δάκρυσε και – όπως πιστεύεται – πρόσθεσε μια φράση, συμπληρώνοντας το έργο της γυναίκας που δεν είχε ποτέ ξεχάσει. Το Τροπάριο της Κασσιανής είναι μια προσευχή γεμάτη δάκρυα και συντριβή, αλλά και φως, πίστη και απέραντη ελπίδα στο έλεος του Θεού: «Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή…» Με λυγμούς μεταμέλειας και ποιητική γλώσσα, το τροπάριο αγγίζει κάθε ψυχή που ζητά συγχώρεση και αποκατάσταση.
Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, η Μεγάλη Τρίτη συνδέεται με τον καθαρισμό του σπιτιού – σωματικό και πνευματικό. Άλλες παραδόσεις θέλουν τη συγκεκριμένη ημέρα να ξεκινούν τα τσουρέκια και τα κουλουράκια, ειδικά σε οικογένειες με αυξημένες προετοιμασίες για το Πάσχα.
