από την Κωνσταντίνα Γιαννακοπούλου «Τέχνη ή βανδαλισμός»; Αυτός ήταν ο τίτλος ενός πρόσφατου βίντεο που έκανε τον γύρο του κόσμου, αναφερόμενο στην Αθήνα «ως την πρωτεύουσα του γκράφιτι». Μίας μορφής τέχνης, που εξαιτίας του τρόπου και του χώρου που εφαρμόζεται κάθε φορά, ακροβατεί ανάμεσα στη νομιμότητα και την παρανομία. Ανάμεσα στο θαυμασμό, την αποδοχή ή […]
από την Κωνσταντίνα Γιαννακοπούλου
«Τέχνη ή βανδαλισμός»; Αυτός ήταν ο τίτλος ενός πρόσφατου βίντεο που έκανε τον γύρο του κόσμου, αναφερόμενο στην Αθήνα «ως την πρωτεύουσα του γκράφιτι». Μίας μορφής τέχνης, που εξαιτίας του τρόπου και του χώρου που εφαρμόζεται κάθε φορά, ακροβατεί ανάμεσα στη νομιμότητα και την παρανομία. Ανάμεσα στο θαυμασμό, την αποδοχή ή την κατακραυγή. Στο βίντεο, όπου παρουσιάζονται μερικά από τα σπουδαιότερα και πιο αριστοτεχνικά γκράφιτι της πόλης μας, το λατινοαμερικάνικο κανάλι TeleSur αναρωτιέται εάν τελικά πρόκειται για ένα ανεξάρτητο είδος τέχνης και εάν είναι για τους Αθηναίους ένα μέσο έκφρασης απέναντι στα οικονομικά προβλήματα. Το σίγουρο είναι πως η κρίση έδωσε περαιτέρω τροφή στους ανατρεπτικούς αυτούς δημιουργούς με τα σπρέι να αποτυπώσουν στους τοίχους της πόλης τους διάφορους προβληματισμούς σε κοινωνικό ή πολιτικό επίπεδο, που απασχολούν την κοινή γνώμη.
Η τέχνη της αμφισβήτησης
Η αμφισβήτηση και η ανυπακοή, με την οποία έχει συνδεθεί, αποτελεί από μόνη της κίνητρο, μας λέει ο Ozone, όπως είναι το καλλιτεχνικό του ψευδώνυμο, ένας πρώην γκραφιτάς: «Aν το γκράφιτι γίνονταν νόμιμο, δεν θα είχε κανένα νόημα για εμάς να ζωγραφίζουμε». Όπως αφηγείται ο ίδιος, από τα πρώτα χρόνια της ζωής του αναζητούσε τρόπους να εκφραστεί καλλιτεχνικά: «Πάντα μου άρεσε να ζωγραφίζω, όταν ήμουν στην Τετάρτη δημοτικού έκανα καλλιτεχνική έκθεση με δικά μου έργα». Γρήγορα όμως γνώρισε την street art και τον κέρδισε: «Ξεκίνησα να βγαίνω στους δρόμους και να ζωγραφίζω από τα 14 μαζί με την παρέα μου. Το γκράφιτι έχει μια αλητεία, μια παρανομία, που όταν είσαι νέος αυτό σε ιντριγκάρει. Θέλεις να πας κόντρα και να παραβείς τους κανόνες παρά τους κινδύνους. Αρχικά ξεκινήσαμε να βάφουμε στο γκαράζ ενός φίλου μου και να δοκιμάζουμε τα σπρέι. Μετά είπαμε ότι πρέπει να βγούμε και προς τα έξω και σε τοίχους που δεν ήταν δικοί μας. Τα σπρέι μου έπρεπε να τα κρύβω, η μητέρα μου ήταν τελείως αντίθετη με αυτή μου τη νέα ενασχόληση και μου είχε δηλώσει ρητά ότι δεν θα με συγκάλυπτε σε κάτι τέτοιο. Όταν με συνέλαβαν και έπρεπε να την πάρω τηλέφωνο στις δύο την νύχτα από το αστυνομικό τμήμα της Κηφισιάς, ήταν η πιο δύσκολη στιγμή της ζωής μου, ήμουν μόλις 14 ετών! Η αντίδρασή της όπως ήταν αναμενόμενο δεν ήταν καθόλου καλή! Είχα γίνει αυτό που λένε η “κακή παρέα” για τα άλλα παιδιά”».
Ο λόγος εξάσκησης αυτής της επαναστατικής τέχνης, σύμφωνα με τους ίδιους, είναι η δυνατότητα αναδιαμόρφωσης, ίσως και βελτίωσης του γκρίζου αστικού τοπίου. Πολλοί είναι εκείνοι που θεωρούν πως οι καλλιτέχνες του δρόμου συμβάλλουν στο να μετατραπούν οι γειτονιές σε εστίες καλλιτεχνικής δημιουργία. Άλλοι πάλι κάνουν λόγο για βανδαλισμό και φθορά ξένης ιδιοκτησίας. Για τον Οzone αυτός ήταν ένας τρόπος να διαδοθεί η τέχνη του στο ευρύ κοινό: «Έναν πίνακα ζωγραφικής θα τον βάλεις σε ένα σαλόνι και ελάχιστοι θα τον δουν και θα τον θαυμάσουν, ένα γκράφιτι θα το απολαύσει κάθε περαστικός». Σε ερώτηση αν θεωρεί τον εαυτό του βάνδαλο απάντα: «Όλα έχουν να κάνουν με την σωστή επιλογή του τόπου και του θέματος που θα επιλέξεις να ζωγραφίσεις. Προφανώς και δεν θα πας να βάψεις τον τοίχο ενός μαγαζιού, αλλά σε μια μουντή γέφυρα, αν ζωγραφίσεις κάτι όμορφο και δώσεις χρώμα, αυτό δεν βλάπτει κανένα. Επίσης δεν είναι όλες οι περιοχές στην Αθήνα ίδιες, ορισμένες μπορούν να “δεχτούν” τα γκράφιτι ειδικά όταν αυτά είναι εναρμονισμένα και με το ύφος της περιοχής».
Οι περισσότεροι γκραφιτάδες είναι αγόρια ηλικίας από 15 έως 25 ετών και ανήκουν συνήθως στην αστική ακόμα και μεγαλοαστική τάξη. Οι λόγοι που σταματά κάποιος μεγαλώνοντας, σύμφωνα με τον Οzone, είναι κυρίως δύο: «Αφενός μεγαλώνεις και ωριμάζεις, και αφετέρου ο χρόνος σου είναι πιο περιορισμένος. Λίγοι είναι που καταφέρνουν να το κάνουν επάγγελμα και να ζήσουν από αυτό. Οπότε όταν έχεις μια άλλη δουλειά, δεν έχεις πολύ χρόνο για τα χόμπι σου». Ο ίδιος σήμερα στα 31 του χρόνια βρήκε έναν άλλο τρόπο να εκφράζει το καλλιτεχνικό του ένστικτο και έγινε tattoo artist.
Η Αθήνα αγαπά τα γκράφιτι
Πριν από μερικούς μήνες δημοσίευμα της εφημερίδας Independent ανέφερε ότι η Αθήνα είναι μία από τις πέντε πλέον «φιλικές» πόλεις για τους street artists στον κόσμο. Μάλιστα, την κατέτασσε μαζί με το Βερολίνο, το Βαλπαραΐσο της Χιλής, το Μπρίστολ και τη Μελβούρνη ως μία από τις καλύτερες πόλεις για να «βάψεις» τους τοίχους. «Στην ελληνική πρωτεύουσα το γκράφιτι έχει λάβει πολιτικό χαρακτήρα μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης και πιο πρόσφατα του προσφυγικού δράματος. Μάλιστα η Alternative Athens προσφέρει ξεναγήσεις στις περιοχές με τα καλύτερα street art δημιουργήματα, όπως στο Γκάζι, στο Μοναστηράκι, στου Ψυρρή και στο Θησείο», σημειώνει το δημοσίευμα.
Το εικαστικό ψέκασμα στους τοίχους έχει τη δική του ιστορία
Η τέχνη του δρόμου έχει τη ρετσινιά ότι είναι προκλητική, ασεβής, βλάσφημη, αιρετική και παράνομη φυσικά, την ίδια ώρα που καταστρέφει τη δημόσια περιουσία και επιφέρει βανδαλισμούς σε κοινόχρηστους χώρους. Και κάπως έτσι ξεκίνησε! Περίπου τη δεκαετία του 1960 το γκράφιτι χρησιμοποιήθηκε είτε από πολιτικούς ακτιβιστές με σκοπό να δημοσιοποιήσουν τις δηλώσεις τους, είτε από συμμορίες του δρόμου με σκοπό να διαχωρίσουν τις περιοχές που είχαν υπό τον έλεγχό τους. Ως υπόγειο κίνημα άνθισε στη Φιλαδέλφεια των Ηνωμένων Πολιτειών και στην Πενσυλβανία.
Στη χώρα μας, το γκράφιτι εμφανίστηκε τη δεκαετία του ’80 αρχικά με πολύχρωμα σχέδια και μηνύματα πάνω στα βαγόνια του ηλεκτρικού και των τρένων. Περνώντας τα χρόνια, αυτά τα «άτακτα» σημάδια στους τοίχους απέκτησαν καλαισθησία. Και το γκράφιτι έγινε ένα δυναμικό μέσο έκφρασης κοινωνικών και πολιτικών προβληματισμών, στέλνοντας ηχηρά μηνύματα με συνήθως σατιρικό τρόπο στους εκάστοτε κυβερνώντες.
Ακόμα κι αν τα γκράφιτι έχουν φιλοξενηθεί σε μουσεία και γκαλερί τέχνης, όπως η Tate Modern του Λονδίνου, ακόμα κι αν σπουδαίοι καλλιτέχνες ξεκίνησαν την καριέρα τους ζωγραφίζοντας με σπρέι τους τοίχους, ποτέ ενδεχομένως να μην εκλείψουν οι σφοδροί πολέμιοι της street art, που διαρρηγνύουν τα ιμάτιά τους ότι τίποτα το δημιουργικό δεν έχει ο βανδαλισμός, εξισώνοντας την τέχνη του δρόμου με την ίδια την καταστροφική μανία μιας μερίδας της νεολαίας. Έχει όμως ανάγκη το γκράφιτι να χαίρει κοινής αποδοχής; Ποιό θα ήταν τότε το νόημά του;
