από την Κωνσταντίνα Γιαννακοπούλου «Στις κρίσεις πάντα βρίσκουμε αποδιοπομπαίους τράγους. Με κάποιο τρόπο όλοι αυτοί που έχουν αποκλειστεί από τη ζωή, αποκλείονται και για δεύτερη φορά καθώς κανένας δεν ασχολείται να τους επανεντάξει στην κοινωνία», επισημαίνει ο Γιάννης Πανούσης, γνωστός καθηγητής εγκληματολογίας, σχετικά με τους κρατούμενους στις ελληνικές φυλακές. Σε πρόσφατη έρευνα που διεξήχθη καταγράφεται […]
από την Κωνσταντίνα Γιαννακοπούλου
«Στις κρίσεις πάντα βρίσκουμε αποδιοπομπαίους τράγους. Με κάποιο τρόπο όλοι αυτοί που έχουν αποκλειστεί από τη ζωή, αποκλείονται και για δεύτερη φορά καθώς κανένας δεν ασχολείται να τους επανεντάξει στην κοινωνία», επισημαίνει ο Γιάννης Πανούσης, γνωστός καθηγητής εγκληματολογίας, σχετικά με τους κρατούμενους στις ελληνικές φυλακές.
Σε πρόσφατη έρευνα που διεξήχθη καταγράφεται για πρώτη φορά η υπερπλήρωση σε φυλακές κράτησης ενηλίκων ανδρών. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από τη Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής του Υπουργείου Δικαιοσύνης με στόχο τη δημιουργία ενός χάρτη – εγκλείστων που θα συμβάλει στη διαχείριση του πληθυσμού των κρατουμένων. Ο Γιάννης Πανούσης, σε συνέντευξη που παραχώρησε στην «Αlpha freepress» αναλύει τα στοιχεία αυτής της έρευνας και μας βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα την κατάσταση που επικρατεί στα σωφρονιστικά ιδρύματα της χώρα μας.
Ένα χρόνιο πρόβλημα που ανακυκλώνεται
Όπως εξηγεί ο κ. Πανούσης, δεν πρόκειται για κάποιο νέο φαινόμενο, αλλά για ένα ζήτημα που έχει απασχολήσει πολλές φορές στο παρελθόν και το οποίο καλούνται να αντιμετωπίσουν οι εκάστοτε κυβερνώντες. «Πρόκειται για ένα πρόβλημα χρόνιο που προσπάθησαν οι διάφορες κυβερνήσεις να αντιμετωπίσουν φτιάχνοντας καινούργιες φυλακές. Αυτό όμως κόστιζε πάρα πολύ και υπήρξε πρόβλημα και με το Συμβούλιο της Επικρατείας για τη χωροθέτηση, καθώς δεν μπορούσαν να φτιάξουν φυλακές όπου ήθελαν. Έγινε ένας εθνικός σχεδιασμός , μετά συζητήθηκε να γίνουν οι φυλακές ιδιωτικές και δημόσιες και έπειτα επήλθε η κρίση και δεν υπήρχαν πλέον χρήματα για νέες φυλακές. Αυτή του Δομοκού ήταν η τελευταία. Έτσι ξεκίνησε η ανακαίνιση των παλιών φυλακών, ώστε να καλυφθούν οι διαρκώς αυξανόμενες ανάγκες. Στην πορεία ένας τρόπος για να λύσουν το πρόβλημα ήταν η αποσυμφόρηση τους με ευεργετικές διατάξεις για να βγει ο κόσμος έξω. Αυτό, αν λάβει κανείς υπόψη του ότι έχουμε μεγάλη υποτροπή στην Ελλάδα σημαίνει ότι -ασχέτως με το αν έπρεπε να βγουν όλοι αυτοί που βγήκαν- το πρόβλημα ανακυκλώνεται, εφόσον δεν έχουμε νέα κτίρια και προσπαθούμε στα ήδη υπάρχοντα να κάνουμε διευθετήσεις. Βεβαίως, γίνονται προσπάθειες βελτίωσης από το Υπουργείο Δικαιοσύνης, αλλά υπό ποιες συνθήκες ζουν για να εμφανίζεται ότι γενικά πάμε καλά μόνο οι ίδιοι μπορούν να το πουν».
«Ξεχειλίζουν» οι φυλακές
Συγκεκριμένα, όπως προκύπτει από τα στοιχεία υπάρχουν 7.512 θέσεις για άντρες, 325 θέσεις για νέους και ανηλίκους, 769 θέσεις για γυναίκες, 1.029 θέσεις σε αγροτικές φυλακές και 180 θέσεις για απεξάρτηση. Η αποτύπωση της χωρητικότητας των ελληνικών φυλακών έγινε με βάση τις διεθνείς προδιαγραφές (4 τ.μ. ανά κρατούμενο) και τα υφιστάμενα κτιριακά δεδομένα. Αυτό που διαπιστώνει η έρευνα είναι ότι αν και οι θέσεις κράτησης σε φυλακές είναι συνολικά 9.815 (επί συνόλου κρατουμένων 9.573) οι φυλακές κράτησης ενηλίκων ανδρών ασφυκτιούν. Οι φυλακές των Ιωαννίνων είναι οι πλέον πολυπληθέστερες, καθώς έχουν 66 συνολικές θέσεις κράτησης και φιλοξενούν 133 κρατούμενους, δηλαδή η πληρότητά τους καταγράφεται στο 201,5%. Το Κατάστημα Κράτησης με τις περισσότερες κενές θέσεις είναι αυτό της Θήβας με χωρητικότητα 655 θέσεις και 375 κρατούμενους να εκτίουν την ποινή τους, δηλαδή ποσοστό 57,3%.
Τα στοιχεία έρχονται να επιβεβαιώσουν ότι οι φυλακές Κορυδαλλού είναι ασφυκτικά γεμάτες, καθώς οι συνολικές θέσεις του Καταστήματος Κράτησης είναι 1396 και οι κρατούμενοι 1721. Ανάλογη κατάσταση καταγράφεται και στη Θεσσαλονίκη, με τους κρατούμενους που υπολογίζονται στους 521 να καλούνται να «χωρέσουν» σε 358 θέσεις. Τα Καταστήματα Κράτησης σε Πάτρα, Χαλκίδα, Νεάπολη, Κω και Κέρκυρα είναι μεταξύ αυτών που καταγράφεται υπερπλήρωση.
Άδειες και γεμάτες φυλακές, τί ισχύει τελικά;
Εύλογα λοιπόν προκύπτει το ερώτημα γιατί δεν γίνονται μεταγωγές εφόσον κάποιες φυλακές ασφυκτιούν, ενώ κάποιες άλλες σύμφωνα με τα στοιχεία έχουν κενές θέσεις. Την απάντηση δίνει ο κ. Πανούσης: «Οι θέσεις κράτησης δεν είναι ακριβώς όπως θα έπρεπε να είναι, παρόλο που η έκθεση αναφέρει ότι κρατούν τα στάνταρ των 4 τ.μ. ανά άτομο, αυτά δεν υπάρχουν. Επιχειρείται να αυξηθούν οι θέσεις, αλλά αυτό πολλές φορές γίνεται με ένα τεχνητό τρόπο. Δεν φτιάχνονται νέα κελιά, αλλά γίνεται μια εσωτερική διευθέτηση, προσθέτοντας νέες κουκέτες στα ήδη υπάρχοντα κελιά. Στην Ελλάδα εκτός του ότι έχουμε υπερπληθυσμό στις φυλακές, αναμειγνύονται άνθρωποι που έχουν διαπράξει διαφορετικά εγκλήματα. “Ειδίκευση” στις ελληνικές φυλακές δεν υπάρχει με εξαίρεση την Πάτρα και την Τρίπολη. Όταν κάποιος καταδικαστεί και πρόκειται να φυλακιστεί βλέπουν πρώτα που είναι τα όποια κενά -με τεχνητές, όπως προανέφερα, πολλές φορές θέσεις διαθεσιμότητας- έπειτα κοιτάζουν τα ζητήματα της οικονομικής μεταγωγής. Το βασικότερο πρόβλημα είναι οι αγροτικές φυλακές, εκεί θα μπορούσαν να γίνουν μεγάλες μετακινήσεις. Πολύς κόσμος δεν θέλει να πάει, διότι έχει φτιαχτεί ο “ευεργετικός υπολογισμός” ακριβώς για να βγαίνουν νωρίτερα. Το προνόμιο που είχε λοιπόν κάποιος από τις αγροτικές φυλακές να αποφυλακίζεται νωρίτερα εκτίοντας εκεί την ποινή του, τώρα μπορεί να το έχει απλώς στρώνοντας το κρεβάτι του σε κάποια άλλη. Άρα το θέμα δεν είναι τόσο απλό, με τον πληθυσμό που έχει κάθε φυλακή. Παίζουν ρόλο οι συγκυρίες, το κατά πόσο σε αυτές πηγαίνουν ειδικές κατηγορίες κρατουμένων και το ζήτημα των αγροτικών φυλακών».
Οι επιπτώσεις του υπερπληθυσμού
Ο φυλακισμένος εκτός από το δικαίωμα να βγαίνει έξω, δεν στερείται κανένα από άλλα δικαιώματα ή τουλάχιστον έτσι θα έπρεπε να είναι. Όπως μας αναλύει ο καθηγητής εγκληματολογίας, «θα πρέπει να προέχει η ατομική αξιοπρέπεια του κάθε ανθρώπου. Αν σε ένα κελί των τριών ατόμων στοιβάζονται εννέα αντιλαμβάνεστε ότι αυτή η συμβίωση δεν είναι ανεκτή. Εξ ου και οι πολλές αρνητικές αναφορές από την σχετική επιτροπή του συμβουλίου της Ευρώπης για την ταπεινωτική και απάνθρωπη μεταχείρισή τους. Από εκεί και πέρα ανακύπτουν και άλλα ζητήματα, όπως αυτό του κόστους της τροφής, του “ελεύθερου χρόνου” μέσα στις φυλακές, της απασχόλησης, της εργασίας, της εκπαίδευσης. Ο υπερπληθυσμός σε μεγάλο βαθμό παραβιάζει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, τα δικαιώματα των φυλακισμένων, δημιουργεί τριβές μεταξύ τους και βίαιες εκδηλώσεις και γίνεται ένας χυλός ανθρώπων διαφορετικών εθνικοτήτων και θρησκευμάτων με εσωτερικές αντιθέσεις μεταξύ τους. Στο τέλος, δεν βγαίνει κανένας καλύτερος από εκεί μέσα».
Γιατί τα σωφρονιστικά ιδρύματα «δεν σωφρονίζουν»
Το σωφρονιστικό ίδρυμα θα έπρεπε να είναι αυτό που λέει και ετυμολογικά η λέξη, ένα ίδρυμα όπου οι άνθρωποι θα βγαίνουν μετά καλύτεροι στην κοινωνία. Στην περίπτωση της χώρας μας τα πράγματα, μάλλον, δεν λειτουργούν έτσι. «Είχαμε εδώ και 20 χρόνια προβλέψει να γίνει ένα ΤΕΙ διοίκησης δικαιοσύνης, ώστε οι άνθρωποι που εργάζονται γενικά στη Δικαιοσύνη να έχουν βαθιά γνώση του αντικειμένου. Τελικά, δεν έγινε ποτέ αυτό. Οι αρχαιότεροι στα σωφρονιστικά ιδρύματα ενημερώνουν τυπικά τους νεότερους με κύριο στόχο την φύλαξη και όχι την επανένταξη. Αν δεν υπάρχουν ψυχολόγοι, ειδικοί επιστήμονες, κοινωνικοί λειτουργοί, κοινωνιολόγοι, εγκληματολόγοι, σχολικοί σύμβουλοι, μια επιστημονική ομάδα σε κάθε φυλακή που καθημερινά να παρακολουθεί για να βοηθάει, μετά πως περιμένουμε να βγουν καλύτεροι;», υπογραμμίζει ο κ. Πανούσης.
Οι ρίζες του προβλήματος και πως μπορεί να καταπολεμηθεί
«Ο υπερπληθυσμός στις φυλακές είναι ένα πολυπαραγοντικό πρόβλημα», μας εξηγεί ο γνωστός καθηγητής. Παρόλα αυτά λύσεις υπάρχουν, όπως υποστηρίζει: «Οι ποινές των καταδικαζόμενων στην χώρα μας είναι βαρύτερες σε σχέση με άλλες χώρες. Έχουμε έναν ποινικό πληθυσμό που αποτελείται από περίπου 100 εθνότητες, που κι αυτό είναι ένα ζήτημα, πώς όλοι αυτοί οι άνθρωποι μπορούν να συμβιώνουν μέσα σε ένα κλειστό σύστημα. Άρα δεν είναι μόνο ένα το θέμα μας, είναι η νομοθεσία, η δικαστική εξουσία, η διαχείριση της φυλακής και οι δυνατότητες επανένταξης. Κατά τη δική μου άποψη θα πρέπει στις φυλακές να κρατούνται μόνο οι επικίνδυνοι και όσοι έχουν τελέσει σοβαρά εγκλήματα. Για όλους τους άλλους θα πρέπει να δημιουργηθούν τα κέντρα ημιελεύθερης διαβίωσης -κάτι που προβλέπεται από τον κώδικα αλλά δεν εφαρμόζεται- το ποινικό Σαββατοκύριακο, εργασία κοινωνικής ωφέλειας και άλλοι θεσμοί, οι οποίοι μπορούν να αποσυμφορήσουν τις φυλακές. Αρκεί βέβαια να μην χαθεί η έννοια της ποινής, να υπάρχει το αίσθημα της εποπτευόμενης ελευθερίας σαν ένα σύστημα γύρω από τη φυλακή αυτή καθεαυτή.
Υπουργείο Δικαιοσύνης: Σταθερή επιδίωξή μας η αποφυγή του υπερπληθυσμού στις φυλακές
Όπως αναφέρει σε ανακοίνωση του το υπουργείο Δικαιοσύνης, η αποφυγή του υπερπληθυσμού στις φυλακές αποτελεί σταθερή επιδίωξη του «τόσο για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όσο και για τη διατήρηση όρων ασφαλείας και εύρυθμης λειτουργίας σε αυτές. Η διάθεση του ελάχιστου, ανά κρατούμενο, χώρου, σε συνδυασμό με τις υπόλοιπες συνθήκες κράτησης, την παροχή ψυχοκοινωνικής στήριξης, δημιουργικής απασχόλησης, εκπαίδευσης των κρατουμένων αλλά και την ενίσχυση της σωφρονιστικής διοίκησης και την επιμόρφωση των προσωπικού, επιβάλλονται από διεθνή και ευρωπαϊκά πρότυπα, με στόχο την ομαλή επανένταξη και την πρόληψη της υποτροπής. Αποτελεί, άλλωστε κοινή παραδοχή ότι η ανθρώπινη και δίκαιη μεταχείριση των κρατουμένων συμβάλλει αποφασιστικά στην αντεγκληματική πολιτική».
