Παρά τις τεχνολογικές εξελίξεις και τις μεταβαλλόμενες ανάγκες των κοινωνιών, εκατομμύρια πολίτες στην Ευρώπη εξακολουθούν να αλλάζουν τα ρολόγια τους κάθε έξι μήνες. Το μέτρο, που εισήχθη υπό συνθήκες κρίσης και με την προσδοκία ενεργειακής εξοικονόμησης, προκαλεί πλέον περισσότερες αμφιβολίες παρά οφέλη. Το ξημέρωμα της Κυριακής 30 Μαρτίου, οι δείκτες στη χώρα μας μετακινήθηκαν μία ώρα μπροστά, στο πλαίσιο της θερινής ώρας. Όπως συμβαίνει κάθε χρόνο την τελευταία Κυριακή του Μαρτίου, το ρολόι από τις 03:00 μεταφέρθηκε στις 04:00 – μια πρακτική που έχει τις ρίζες της στη δεκαετία του ’70 και εξακολουθεί να ισχύει παρά τις αυξανόμενες αντιδράσεις.
Η θερινή ώρα επανήλθε στη Γαλλία το 1975 με στόχο τον περιορισμό της ενεργειακής κατανάλωσης, σε μια εποχή όπου η παγκόσμια ενεργειακή κρίση είχε χτυπήσει καμπανάκι. Το μέτρο θεωρήθηκε προσωρινό, αλλά διατηρήθηκε και τελικά υιοθετήθηκε ευρέως στην Ευρώπη τις επόμενες δεκαετίες. Από το 2002 εφαρμόζεται ενιαία στις χώρες της Ε.Ε., με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προτείνει το 2018 την κατάργησή του. Παρά την αρχική πρόθεση, η τελική απόφαση αναβλήθηκε για το 2021 και έκτοτε παραμένει μετέωρη. Ο κύριος λόγος της στασιμότητας; Η έλλειψη συντονισμού μεταξύ των κρατών-μελών, καθώς η επιλογή θερινής ή χειμερινής ώρας από κάθε χώρα ξεχωριστά θα οδηγούσε σε ένα δυσλειτουργικό πλέγμα ωρολογιακών ζωνών.
Η κοινή γνώμη ζητά κατάργηση
Στη Γαλλία, διαδικτυακή διαβούλευση το 2019 κατέγραψε ότι σχεδόν 84% των συμμετεχόντων επιθυμούν την οριστική κατάργηση της αλλαγής της ώρας, ενώ πάνω από 60% εκφράστηκαν αρνητικά για το ίδιο το μέτρο. Σημειώνεται πως στα υπερπόντια γαλλικά εδάφη η αλλαγή δεν εφαρμόζεται καθόλου, λόγω μικρότερης διακύμανσης στο φως της ημέρας. Σε παγκόσμιο επίπεδο, χώρες όπως η Ρωσία, η Τουρκία και το Μεξικό έχουν ήδη εγκαταλείψει τις εποχιακές αλλαγές, αμφισβητώντας τη χρησιμότητα ενός συστήματος που δείχνει πλέον ξεπερασμένο.
Το βασικό επιχείρημα για την εφαρμογή της θερινής ώρας –η εξοικονόμηση ενέργειας– φαίνεται να έχει χάσει τη δύναμή του. Σύμφωνα με τη Γαλλική Υπηρεσία Περιβάλλοντος και Ενέργειας (Ademe), το όφελος από την αλλαγή ώρας φθίνει σταθερά. Το 2010, η εξοικονόμηση ανήλθε σε 440 GWh, ενώ το 2018 είχε μειωθεί στις 351 GWh και προβλέπεται να φτάσει τις 258 GWh μέχρι το 2030. Η αιτία; Οι τεχνολογικές βελτιώσεις στον φωτισμό, κυρίως με τη χρήση LED, αλλά και το γεγονός ότι η πλειονότητα της κατανάλωσης ενέργειας στα νοικοκυριά δεν αφορά πια τον φωτισμό, αλλά τη θέρμανση και τις ηλεκτρικές συσκευές. Αν και μελέτη στο Ηνωμένο Βασίλειο έδειξε ότι η διατήρηση της θερινής ώρας θα μπορούσε να μειώσει τους λογαριασμούς ρεύματος κατά 460 ευρώ τον χρόνο ανά νοικοκυριό, τα δεδομένα δεν είναι γενικεύσιμα και παραμένουν αντικείμενο διαλόγου.
Τροχαία ατυχήματα: Βελτίωση ή επιδείνωση;
Αντιφατικά είναι και τα ευρήματα που αφορούν την οδική ασφάλεια. Σύμφωνα με στοιχεία της Ached, μετά την εφαρμογή της θερινής ώρας το 1976, οι θάνατοι από τροχαία στη Γαλλία αυξήθηκαν κατά 661 σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Από την άλλη πλευρά, μελέτες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δείχνουν ότι η καλύτερη ορατότητα τα απογεύματα μπορεί να μειώνει τον αριθμό ατυχημάτων. Παρ’ όλα αυτά, κάθε Νοέμβριο –λίγο μετά την επαναφορά στη χειμερινή ώρα– παρατηρείται αύξηση 42% στα τροχαία με πεζούς, στοιχείο που ενισχύει τις ανησυχίες για την ασφάλεια κατά τις ώρες με μειωμένο φυσικό φως. Η Γαλλική Αρχή Οδικής Ασφάλειας, λαμβάνοντας υπόψη τα δεδομένα, ενίσχυσε τις καμπάνιες για τη χρήση ανακλαστικού εξοπλισμού από πεζούς.
Υγεία και ύπνος στο επίκεντρο της ανησυχίας
Η αλλαγή της ώρας δεν αφήνει ανεπηρέαστο το ανθρώπινο σώμα. Η μετατόπιση του βιολογικού ρολογιού, ακόμη κι αν είναι μόλις μίας ώρας, επηρεάζει την ποιότητα του ύπνου και τη συνολική ευεξία. Σουηδική μελέτη του 2008 διαπίστωσε αύξηση εμφραγμάτων τις ημέρες που ακολουθούν την αλλαγή της ώρας, ειδικά την άνοιξη, ενώ ευρωπαϊκή έρευνα του 2015 κατέγραψε αύξηση στη χρήση ηρεμιστικών. Στις ΗΠΑ, το λεγόμενο «κοινωνικό τζετλάγκ» που προκαλείται από την αλλαγή ώρας έχει συνδεθεί με μείωση του ύπνου κατά περίπου 19 λεπτά την ημέρα, με πιθανές επιπτώσεις στην απόδοση και τη συγκέντρωση.
Παρότι η κατάργηση της εποχικής αλλαγής της ώρας συζητείται εδώ και χρόνια, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει καταλήξει σε κοινή απόφαση. Η πολιτική συναίνεση αποδεικνύεται δύσκολη, καθώς απαιτείται εναρμονισμένη επιλογή ανάμεσα στη θερινή ή τη χειμερινή ώρα από όλα τα κράτη-μέλη, ώστε να αποφευχθούν προβλήματα σε μεταφορές, εμπόριο και επικοινωνία. Έτσι, παρά τις τεχνολογικές αλλαγές, τις επιστημονικές ενστάσεις και την κοινή γνώμη που πιέζει για τερματισμό του μέτρου, τα ρολόγια συνεχίζουν να ρυθμίζονται ανά εξάμηνο – σε μια συνήθεια που μοιάζει να έχει ξεπεραστεί από την ίδια την εποχή της.
